Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Tüze, toplum içre insanoğluın gerçekten elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene çekmek, sosyal yaşamın gerçekleşmesini bulmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin muhalifsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kategorik tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanoğluın gidişat ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte haklar, insan davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan fikirlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini bulmak için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların bütünüdür. Elan yaygın bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş sosyal yaşlakin düzenidir. Tüze Sözcük Medlulı Tüze kelimesi Arabi “kazanç” kökünden gelir ve kazanç kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “kazanç” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk medlulında da kullanılır. Beceri Medlulı Tüze dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi içre anayasa olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri sermaye vadi kısmına Özel Tüze, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun saksılıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Tüze kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun boy bos kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla menent nitelikteki tamam durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze vadiında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları dikilmek için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve dünyalık cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kelepir metres; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları kabilinden derece derece haklar dallarında derece derece yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik fikirleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş sosyal bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanoğluın pasış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun kullanışlı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile toplum içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından meydana gelen gereksinimlerinı muhaliflamaya çalışır. Tüze bu fonksiyonu ile doğum, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni yaşamın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun natürel gestaltsına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına yarar yürütmek zorundadır. Tüze önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de kapalıdır; konuşu gereksemelara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Adalet Tüze bu fonksiyonu ile belli bir tertip altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sadık kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere dü derece derece anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında zatî bir özelliği deyimler. Erkek her gün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni yaymak yolunda ruzuşeb ve değfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu gidişat ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe kavramı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar vadiında hukuki boy bos olarak laf konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içeren kurallar tamamü olarak haklar, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Tüze bir toplum düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzum mevcut düzeni gözetmek, gerekse onu değfiiltirmeyi meşrulaştırmak için her gün adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta muhalifmıza yerleşmiş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut haklar düzenlerinin kendisine yarar olup olmadığı açısından bir boy bos ve kıymetlendirme ölçüsü olabilir. Gene bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz muhaliflıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşlakin uyacak, hem de bu sosyal yaşamın pasış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü katkısızlamaya çalışacaktır.